Juridisch Loket

• De taak om te voorzien in afdoende rechtsbijstand aan minder- en onvermogenden kwam grotendeels tot last van de advocatuur.
• Doordat eerst getoetst werd of een zaak het procederen waard was, werkte dit een eenzijdig systeem in de hand dat een ‘pro-deo karakter’ had. Voornamelijk werd alleen geprocedeerd in grotere huurrechtzaken en bij grotere arbeidsgeschillen. Toevoegingen in het bestuursrecht kwamen nauwelijks voor. Als er niet werd geprocedeerd, dan kon men ook nauwelijks juridisch advies inwinnen. Juridische voorlichting werd in de praktijk niet gegeven.
• Het systeem was erg onpraktisch: eerst moest het Bureau van consultatie beoordelen of een procedure noodzakelijk was, daarna moest een verzoek tot de rechter worden gericht om kosteloos te mogen procederen en vervolgens konden de advocaat,de deurwaarder en de griffier proberen hun kosten bij de tegenpartij te innen.
• In de praktijk bleek dat het systeem van het ‘verminderd tarief’ niet werkte. Slechts in een klein deel van de zaken was de rechtszoekende in staat om de helft van de kosten te betalen. En dat terwijl hij wél in staat zou zijn geweest om een kleinere bijdrage te leveren.[2]

‘het bestaande systeem, waarbij de rechtsbijstand niet wordt verleend door een bureau, doch door een individuele advocaat, in verbeterde vorm gehandhaafd werd. Huns inziens behoort de gehele balie, voor zover zij daartoe bereid is, aan de rechtsbijstand aan on- en minvermogenden te blijven deelnemen, doch dan met dien verstande, dat de Overheid voor deze werkzaamheden een zekere vergoeding toekent, welke lager, zelfs belangrijk lager kan zijn dan die volgens het normale tarief.’[6]

‘Nu het beginsel van vergoeding van Overheidswege voor het verlenen van rechtsbijstand aan on- en minvermogenden zal worden aanvaard, achtten deze leden concentratie daarvan bij één bureau in plaats van spreiding over alle advocaten, die daarvoor in aanmerking willen komen, ook daarom een nadeel, omdat het eerste stelsel niet tegemoet komt aan de behoefte aan vrije keuze. In beginsel behoort huns inziens iedere rechtzoekende, ook de onvermogende, zelf zijn advocaat te kunnen kiezen, zoals hij in beginsel ook zelf zijn dokter kan kiezen. Bij de huidige toestand, waarbij de Overheid geen vergoeding toekent, doch de advocaten verplicht hun diensten gratis te verlenen, kan van vrije keuze geen sprake zijn; daar bepaalde advocaten dan al spoedig overbelast zouden geraken en de last zeer ongelijk verdeeld zou worden. Vergoedt men daarentegen een redelijk, zij het ook bescheiden bedrag, voor deze hulp, dan kan men aan de rechtzoekende ook toestaan, eventueel binnen zekere grenzen, om zich te wenden tot degene, in wie hij het meeste vertrouwen heeft. Wie geen voorkeur heeft, kan een raadsman volgens toerbeurt toegewezen krijgen.”[7]

Aan deze kritiek werd door minister I. Samkalden, de opvolger van Donker, gehoor gegeven. Gezocht werd naar een oplossing ‘die inschakeling van alle advocaten bij de hulp aan toegevoegde cliënten mogelijk maakt en daarnaast een zekere honorering van de gepresteerde hulp waarborgt.’[8] Opmerkelijk is wel dat daarmee alle andere initiatieven van het oorspronkelijke wetsontwerp kwamen te vervallen.[9] Vooral nu ook de ‘gratis-admissie procedure’ zou blijven bestaan; een procedure die de commissie unaniem als geld- en tijdverslindend had beschouwd (zie hierboven).

Wet rechtsbijstand aan on- en minvermogenden (Wet van 4 juli 1957, Stb. 1957, 233)

Op 1 januari 1958 werd de Wet rechtsbijstand aan on- en minvermogenden van kracht, naar het (wat uitgeklede) wetsvoorstel van minister Donker (Stb. 1957, 233). De huidige Bureaus van Consultatie bleven bestaan, maar daar zouden - naast advocaten - ook tenminste één deurwaarder en één deskundige op het gebied van het maatschappelijk werk deel van gaan uitmaken. Daarnaast kende artikel 8 van deze wet de bevoegdheid toe aan de minister tot het geven van een nadere regeling met betrekking tot het soort zaken waarin rechtsbijstand zou worden verleend. De Bureaus zouden derhalve hun terrein gaan uitbreiden tot het arbeidsrecht, het sociale verzekeringsrecht, het bestuursrecht recht en het fiscale recht.[10]

Bureau voor Rechtshulp

Begin jaren 70 blijkt ondanks de Wet rechtsbijstand aan on- en minvermogenden sprake te zijn van een leemte in de rechtshulpverlening (zie: De geschiedenis van rechtswinkels). Gestreefd werd daarom naar een ‘landelijk net van Bureaus voor Rechtshulp’, die zich zouden richten ‘op de problemen van de zwakste groepen, en zich dan ook vooral op hun behoeften zullen specialiseren (arbeidsrecht, sociale verzekeringsrecht, huurrecht, consumentenrecht en familierecht), waarvoor bij de balie te weinig mogelijkheid tot specialisatie aanwezig is.’ De opdracht voor het Bureau voor Rechtshulp was om:


Er kwamen experimentele initiatieven om het Bureau voor Rechtshulp vorm te geven. Gedacht kan worden aan de uitbouw van het toen onlangs opgerichte ‘Bureau voor Rechtshulp te Amsterdam’, dat bekend stond als het 'Bureau Droogbak'. Geconstateerd werd dat dit Bureau voor Rechtshulp nog in hoge mate afhankelijk was van medewerking vanuit de plaatselijke advocatuur. Nu de leemte in de rechtshulp door het optreden van de rechtswinkels duidelijk was geworden, werd geconcludeerd dat:

Bureau voor Rechtshulp – private instelling

In Amsterdam werd een stichting (Stichting Rechtshulp) opgericht ‘ter overkoepeling van alle instanties en organisaties die zich op enigerlei wijze bezighouden met rechtshulp’, binnen welke organisatie Het Bureau voor Rechtshulp een centrale plaats innam. De regering hoopte in Amsterdam tot een verdere uitbouw van het Bureau voor Rechtshulp te komen door daarbij ook de rechtswinkel Amsterdam te betrekken. De rechtswinkel Amsterdam had de uitnodiging daartoe, gegoten in de vorm van een voorwaarde voor subsidieverlening, echter niet aanvaard.[13]
In Breda werd gewerkt aan een soortgelijk Bureau voor rechtshulp waarvan Minister A.A.M. (Dries) van Agt hoopte dat hier nauwe samenwerking zou ontstaan met de rechtswinkel Tilburg:

‘Wanneer het bureau in Breda straks van de grond komt, hoop ik dat tussen dat bureau en de rechtswinkel Tilburg een goede samenwerking tot stand zal worden gebracht. Wanneer dit niet mocht gebeuren, vrees ik dat wij op twee sporen blijven rijden. Wij krijgen dan te maken met enerzijds de – wat ik maar zal noemen – professionele rechtshelpers en anderzijds de rechtswinkeliers. Beiden streven hetzelfde doel na, maar volgens eigen wegen. Ik vind dat een steriele situatie. Ik zou daarom willen zeggen: Laten de balie en de rechtswinkeliers zich vooral concentreren op hetgeen hen verenigt – de zorg voor een goede rechtsbedeling – en trachten een constructieve samenwerking tot stand te brengen in het net van bureaus voor rechtshulp dat over het gehele land zal worden gespreid.’

Bureau voor Rechtshulp – een tweede spoor?

Er volgden verschillende nieuwe vestigingen van het Bureau voor Rechtshulp en de regering was er voorstander van dat deze geleidelijk aan de taken van de rechtswinkels zouden gaan overnemen. Minister Van Agt:

‘Een bureau voor rechtshulp beoogt meer te bieden dan een administratief verbeterde versie van de bestaande organisaties: het bureau voor consultatie en de raad voor rechtsbijstand. Het gaat om het scheppen van een voor zijn taak berekende dienst voor hulp in de eerste lijn. Het gaat om adviezen, voorlichting en verwijzing naar deskundige instanties. Kortom, de bureaus voor rechtshulp moeten daadwerkelijk de taken kunnen overnemen die de rechtswinkels her en der op zich hebben genomen. Ze moeten uitgroeien tot een volwaardig alternatief voor hetgeen thans met veel goede wil en idealisme door de wetswinkeliers op gang is gebracht. Ik hoop ook werkelijk dat mensen met wetswinkelervaring alle kans wordt geboden om in de nieuw op te richten en gesubsidieerde bureaus voor rechtshulp in dienst te treden. Zij weten vaak heel goed in welke richting die rechtshulp zich moet ontwikkelen. Ik hoop van ganser harte ook dat de balie, uit wier midden het vervolgrapport Boekman is voortgekomen, het rapport dat de oprichting van bureaus voor rechtshulp bepleit, begrijpt waarom het gaat, dat zij met name begrijpt dat zij op deze ontwikkeling een positief antwoord moet geven. Ik hoop en verwacht dit ook.’
De rechtswinkel Amsterdam bleef echter samenwerking uit de weg gaan en ook andere rechtswinkels gingen het gesprek daartoe niet aan.[14]

Subsidieverlening als stok achter de deur?

Minister Van Agt verduidelijkte dat het beleid erop was gericht om een stelsel van bureaus voor rechtshulp te ontwikkelen:

Twee sporen

Hoewel het de bedoeling was dat het Bureau voor Rechtshulp geleidelijk de taken van de rechtswinkels zou overnemen, daalde het aantal hulpvragen bij de rechtswinkels – zeker in het begin – nauwelijks.[16] De financiële steun aan rechtswinkels werd uiteindelijk voortgezet, en zo ontstond in veel gevallen, naast de rechtswinkel, het Bureau voor rechtshulp als ‘tweede spoor’.[17]

---